భక్తి

మోక్షకారణ సామగ్ర్యాం భక్తి తేవ గరీయసీ

స్వస్వరూపానుసంధానం భక్తి రిత్యభిదీయతే" 

                                                        - శ్రీ శంకరభగవత్పాదులవారు

మోక్షమునకుండు అనేకసాధనములలో భక్తి ముఖ్యమైంది. 

భక్తి అనగా నేమి?

"అనురక్తి: పరే తత్వే భక్తిరిత్యభిధీయతే" పరమాత్మునియందు అమితమైన ప్రీతే భక్తి.

భౌతిక ప్రాపంచిక విషయాలపైన ఉన్న మమతానురాగాలను ప్రేమ అని, పరమాత్మపైన ఉన్నప్రేమను భక్తీ అని అంటారు. భగవంతునిపై వుండే అనన్య ప్రేమే భక్తి. భగవదనుగ్రహం కోసం పరితపించుటయే భక్తి. పరమేశ్వురునియందు పరమ ప్రేమే భక్తి. లోపలున్న ఈశ్వరుడే శరీరము చేత పనిచేయిస్తున్నాడు, నేను నిమిత్తమాత్రుడును అన్నభావనతో సర్వకర్మలు నిర్వర్తించుటయే విశిష్ట భక్తి.

ఇందు సగుణ, నిర్గుణ భక్తులని రెండున్నాయి. ముందు సగుణ భక్తి అలవడగా, నిరంతర సాధనతో అదే నిర్గుణభక్తికి దారితీస్తుంది.

"సగుణ జ్ఞానహీనస్య న హి నిర్గుణవేదనమ్

నందిదర్శనహీనస్య యధా న శివదర్శనమ్"

నందిదర్శనం లేనిదే శివదర్శనం ఎట్లా సిద్ధింపదో, అలాగునే సగుణభక్తి లేనివారికి నిర్గుణభక్తి సాద్యం కాదు.

"త్రివిధా భక్తిరుద్దిష్టా మనోవాక్కాయ సంభవా

లౌకికీవైదికీ చాపి భవేదాధ్యాత్మికీ తధా"

మనోవాక్కయ కర్మలచే చేసెడు భక్తి మూడు విధములు. అవి లౌకికీ, వైదకీ, ఆద్యాత్మికీ అని మూడు విధములు.

అలానే సామాన్య భక్తి, మానసిక భక్తి, విశిష్ట భక్తీ అని వున్నాయి. స్నాన, ధ్యాన, సంద్యావందన, జప, హోమ, యజ్ఞా దానధర్మములు సామన్య భక్తికి చెందినవి. ఈ భక్తివలన చిత్తశుద్ధి, పుణ్యప్రాప్తి, జ్ఞానప్రాప్తి కలుగుతాయి. కాకపొతే ఇవి నిర్దేశిత సమయాల్లో నియమనిష్టలతో కూడినవి. ఇక సర్వవేళల్లో మానసికంగా జపం, పూజ, భజన, నివేదనం, శరణాగతిలతో పరమాత్మున్ని ఆరాదించడం మానసిక భక్తి. అటుపై ఆత్మార్పణం. తనకు భగవంతునికి భేదంలేని అద్వైతస్థితిలో (తానే ఆత్మ స్వరూపంగా తెలుసుకున్నస్థితి) నిరంతరం రమించుటయే విశిష్ట భక్తి. అంటే అద్వైతానుభూతియే విశిష్ట భక్తి.

నవవిధ భక్తిమార్గాలు -

శ్రవణం, కీర్తనం, స్మరణం, పాదసేవనం, అర్చనం, వందనం, దాస్యం, సఖ్యం, ఆత్మనివేదనం అన్నవి నవవిధ భక్తిమార్గాలు. 

ఐతే నారదమహర్షి పదకొండు విధాలుగా భక్తిమార్గాలును తెలిపారు. అవేమిటంటే......

"గుణమాహాత్మ్యాసక్తి, రూపాసక్తి, పూజాసక్తి, స్మరణాసక్తి, దాస్యాసక్తి, సఖ్యాసక్తి, వాత్సల్యాసక్తి, కాంతా సక్త్యాత్మనివేదనాసక్తి, తన్మయతాసక్తి, పరమ విరహాసక్తి రూపా ఏకధా ప్యేకాదశధా భవతి"

౧. గుణమహాత్మ్యాసక్తి: 

భగవంతుని దివ్యగుణ కధలను వినుటయందు ప్రీతి(ఆసక్తి). ఈ రీతిలో తరించినవారు... (శౌనుకుడు, శాండిల్యుడు, పరీక్షీత్ మహారాజు...)

౨. రూపాసక్తి: 

భగవంతును దివ్యరూపమును దర్శించుటయందు ప్రీతి. ఈ రీతిలో తరించినవారు... (మిధిలానగరవాసులు, వ్రజ వనితలు, దండకారుణ్యగతులైన మహర్షులు...)

౩. పూజాసక్తి: 

భగవంతున్ని పూజించుటయందు ప్రీతి. (పృధు చక్రవర్తి, అంబరీషుడు......)

౪. స్మరణాసక్తి: 

భగవంతున్ని స్మరించుటయందు ప్రీతి. (ప్రహ్లాదుడు, ధ్రువుడు........)

౫. దాస్యాసక్తి: 

భగవంతునికి కైంకర్యం చేయుటయందు ప్రీతి. (హనుమంతుడు, అక్రూరుడు, విదురుడు.......)

౬. సఖ్యాసక్తి: 

భగవంతునియందు స్నేహభావముతో మెలుగుటయందు ప్రీతి. (అర్జునుడు, ఉద్ధవుడు, సంజయుడు, సుధాముడు........)

౭. వాత్సల్యాసక్తి: 

భగవంతునియందు వాత్సల్యంతో వుండుటయందు ప్రీతి. (అధితికశ్యపులు, శతరూపామనువులు, కౌశల్యధశరదులు, యశోధనందులు, దేవకీవసుదేవులు...)

౮. కాంతా సక్త్యాత్మనివేదనాసక్తి: 

భగవంతున్ని నాయకునిగా తనని నాయికగా భావించుకొని ఆరాధించటయందు ప్రీతి. (రుక్మిణీ తదితర శ్రీకృష్ణుని పట్టమహీషులెనమండుగురు.)

౯. ఆత్మనివేదనాసక్తి: 

భగవంతునికి సర్వము సమర్పించుట యందు ప్రీతి. (బలి, శిబి  చక్రవర్తులు)

౧౦. తన్మయతాసక్తి: 

భగవంతునియందు తన్మయత్వంతో లీనమగు ధ్యానమందు వుండుటకు ప్రీతి. (శుకయోగి, సనకాది జ్ఞాన యోగులు.....)

౧౧. పరమ విరహాసక్తి:  

ఎప్పుడా భగవంతునితో కూడియుందునా అనెడి అత్యంత ప్రేమతో తదేక చింతతో యుండుటయందు ప్రీతి. (ఉద్ధవుడు, వ్రజ ప్రజలు...)

నారద భక్తి సూత్రములలో కొన్ని -

"సాత్వస్మిన్ పరమ ప్రేమరూపా"

భక్తి భగవంతుని యందు పరమప్రేమరూపమై ఉంది. అంటే భగవంతుని యందు అపారప్రేమకు భక్తి అని పేరు.

"అమృతస్వరూపా చ"

ఆ భక్తి అమృతస్వరూపముగా ఉంది. అనగా భక్తి యొకటే జనన మరణములను దుఃఖముల నుండి తొలగించి అమృతమైన మోక్షమును ఇచ్చును.

"యల్లబ్ధ్వాపుమాన్ సిద్దో భవతి అమృతో భవతి తృప్తో భవతి"

దేనినిపొంది జీవుడు సిద్దుడున్నూ, అమృత స్వరూపుడున్నూ, సంపూర్ణ తృప్తుడున్నూ అగునో, అదే భక్తి యనబడును.

"యద్జ్ఞా త్వా మత్తో భవతి స్తబ్దో భవతి ఆత్మారామో భవతి"

ఏ భక్తి చేత భగవత్స్వరూపమును తెలుసుకొని ఉన్మత్తుని వలె అగుచూ, నిశ్చేష్టుడగుచూ, తనలో తాను రమించువాడగునో అదియే పరమ భక్తి.

"అన్యా శ్రయాణాం త్యాగో నన్యతా"

ఆత్మధ్యానమునకు విరోధమైన సమస్త విషయములను విడిచి తదేకధ్యానమందు ఉండుటయే అనన్యభక్తి అనబడును.

"పూజాదిష్వనురాగ ఇతి పారాశర్యః"

పూజలయందు ప్రీతి భక్తియని పారాశర మహర్షి పుత్రుడగు వేదవ్యాసుడు  చెప్పెను.

"కధాదిష్వితి గర్గః"

భాగవత్కల్యాణ గుణగణ కధలయందు ఆసక్తి కల్గియుండుటయే భక్తియని గర్గమహర్షి అనెను. 

"ఆవ్యావృత భజనాత్" 

ముంగిపులేని దైవభజన వలన అనన్య భక్తి కల్గును.

"లోకేపి భగవద్గుణ శ్రవణ కీర్తనాత్"

లోకములో భగవంతుని గుణములు వినుటచేతను, కీర్తనము చేయటముచేతను, భగవద్భక్తి కల్గును.

"అనిర్వచనీయం ప్రేమ స్వరూపం"

భగవంతుని యందు ప్రేమస్వరూపమైన భక్తి ఏది కలదో అది అనిర్వచనీయం.

"తన్మయాః"

భగవద్భక్తులు భగవత్స్వరూపులగుచున్నారు.

"నాస్తి తేషు జాతి, విద్యా, రూప, కుల, ధన, క్రియాది భేదః"

భగవద్భక్తికి జాతి, విద్య, రూపం,కులం, ధనం, కార్యములు మొదలైన భేదములు లేవు.

"త్రిసత్యస్య భక్తి రేవ గరీయసీ భక్తి రేవ గరీయసీ"

మోక్షమునకు త్రికాలాబాధ్యుడగు భగవంతుని యందు గల భక్తి యొక్కటియే శ్రేష్టమైనది. అట్టి భక్తి యొక్కటియే అధికమైంది.

ఇత్యేవం వదన్తి జనజల్ప నిర్భయా ఏకమతాః కుమార వ్యాస శుకశాండిల్య గర్గ విష్ణుకౌండిన్య శేషోద్ధవారుణి బలి హనుమద్విభీషణాదయో భక్త్యాచార్యాః"

సామరజనులయొక్క నిందాదూషణలకు భయపడని వారలై, భక్తి యొక్కటియే ముక్తిని కలుగజేయునని ఏకాభిప్రాయం గలవారెవరనగా సనత్కుమారుడు, వ్యాసుడు, శుకుడు, శాండిల్యుడు, గర్గుడు, విష్ణువనుఋషి, కౌండిన్యుడు, ఆదిశేషుడు, ఉద్ధవుడు, ఆరుణి, బలిచక్రవర్తి, హనుమంతుడు, విభీషణుడు మొదలగు భక్త్యాచార్యులు భక్తియే ముక్తిని ఇచ్చునని తెలుపుతున్నారు.

  

శివానందలహరిలో - శ్రీ శంకరభగవత్పాదులవారు ఇలా చెప్పారు -

"అంకోలం నిజబీజసంతతి రయస్కాంతోపలం సూచికా

సాధ్వీనైజవిభుం లతా క్షితిరుహం సింధుస్సరిద్వల్లభమ్

ప్రాప్నోతీహ యధా తధా పశుపతే: పాదారవిందద్వయం

చేతోవృత్తిరుపేత్య తిష్టతి సదా సా భక్తిరిత్యుచ్యతే"

ఊడుగచెట్టును దాని బీజములు, సూది సూదంటురాయిని, పతివ్రతాస్త్రీ తనభర్తను, తీగ వృక్షమును, నది సముద్రమును, ఎట్లు ఎడతెగక పొందియుండునో అట్లు మనోవృత్తియు భగవంతునియొక్క చరణకమల యుగళమును ఎల్లప్పుడును పొందియుండుటయే అచంచలమైన భక్తి.

"పరమాత్ముని విశ్వేశే భక్తిశ్చేత్ ప్రేమలక్షణా

సర్వమేవ సదా సిద్ధం కర్తవ్యం నావశిష్యతే"

సర్వేశ్వరుడగు పరమాత్ముని యందు ప్రేమలక్షణమైన భక్తి కల్గినేని అతనికి సిద్ధించవలసిన సర్వమును సిద్ధించును. చేయవలసిన కర్తవ్యం కొంచమైన మిగిలి వుండదు.

"సత్యాదిత్రియుగే బోధవై రాగ్యే ముక్తిసాధకే 

కలౌ తు కేవలా భక్తిర్బ్రహ్మ సాయుజ్యకారిణీ"

కృత త్రేతా ద్వాపరయుగములలో బ్రహ్మజ్ఞానం, యోగం, వైరాగ్యముతో కూడిన తపస్సులు మోక్షసాధనములు. అట్టి మోక్షము కలియుగమున భగవద్భక్తిచే పొందవచ్చును.

"శుకద్యాస్సనకాద్యాశ్చ పురా ముక్తా హి భక్తితః 

 భక్త్యైవ మామనుప్రాప్తా నారదాద్యాశ్చిరాయుషః"

శుక, సనక, సనందన, సనత్కుమార, సనత్సుజాత, నారదాది మునులందరు పూర్వం భక్తి వలనే ఈ లోకములో జీవన్ముక్తులైరి. భక్తి చేతనే వారు భగవత్ప్రాప్తిని పొంది చిరాయుష్మంతులైరి.

"న తపోభిర్న వేదైశ్చ న జ్ఞానేన న కర్మణా 

హర్హిరి సాధ్యతే భక్త్యా ప్రమాణం తత్ర గోపికాః"

తపములచేతగానీ, వేదాధ్యయనముల చేతగాని, శాస్త్రజ్ఞానం చేతగాని, కర్మకాండక్రియచేతగాని భగవత్ సాక్షాత్కారం పొందుటకు సాధ్యం కాదు. అనన్య భక్తి యొక్కటియే భగవత్ప్రాప్తికి కారణమగును. దీనికి గోపిక స్త్రీలే ప్రమాణము.

"భక్తిరేవ పరమార్ధదాయినీ భక్తిరేవ భవరోగనాశినీ

భక్తిరేవ పరవేదనప్రదా భక్తిరేవ పరముక్తి కారిణీ"

భక్తిమాత్రమే పరమార్ధజ్ఞానమును కలుగజేయును. భక్తి యొక్కటియే సంసారరోగమును నశింపజేయును. భక్తి యొక్కటియే పరతత్త్వమును కలుగజేయును. భక్తి యే ముక్తినిచ్చును. 

భాగవతములో ఓ శ్లోకము -

"చాలదు భూదేవత్వము, చాలదుదేవత్వమధిక శాంతత్వంబుం

జాలదు హరిమెప్పింప విశాలోద్యములార! భక్తి చాలిన భంగిన్"

ప్రహ్లాదుడు అసురకుమారులగు తన తోటి విద్యార్ధులకు ఇలా చెప్పెను.... శ్రీవిష్ణువును మెప్పించుటకు బ్రాహ్మణ కులమందు పుట్టిన చాలదు. దేవతలై పుట్టిన ప్రయోజనము లేదు. బహు శాంతత్వమున్ను చాలదు. భక్తి తప్ప మరేదియును చాలదు.

"జ్ఞానం తు దుష్కరం లోకే భజనం సుకరం మతమ్

విజ్ఞానం న భవత్యేవ ద్విజా భక్తివిరోధినః

శంభు భక్తి కరస్త్యేవ భవేద్ జ్ఞానోదయో ద్రుతమ్" 

జ్ఞానం ఈ కలియుగమునందు ప్రయాసతో కూడుకున్నది. భజన పరమగు భక్తియే సులభమని మహర్షుల వాక్కు. భక్తిహీనులకు ఆత్మజ్ఞానం కలుగదు. ఈశ్వరభక్తి కలవానికే ఆత్మజ్ఞానోదయము సిద్ధించును.         

యోగః కర్మ చ సాంఖ్యం చ తపోధ్యానం వ్రతం శ్రుతమ్ / వ్యర్ధం హి భక్తిహీనస్య వృష్టిహీనా కృషిర్యధా //  

యోగాభ్యాసము, యజ్ఞాదికర్మ, సాంఖ్యావిచారం, తపస్సు, ధ్యానం, వ్రతం, వేదాంతశ్రవణం, ఇవన్నియు శ్రేష్టములే అయినప్పటికీ విత్తనములు మంచివయినను వర్షం లేనిచో ఎట్లు వ్యర్ధమగునో, అట్లు భక్తిలేనిచో పై యోగాదులన్నియు నిష్ఫలజాలం.

గీతలో శ్లోకములు -

"నాహం వేదైర్నతపసా న దానేన న చేజ్యయా

శక్య ఏవం విధో ద్రష్టుం దృష్టవానసి మాం యధా

"భక్త్యా త్వనన్యయా శక్య అహమేవం విధోర్జున 

జ్ఞాతుం ద్రష్టుం చ తత్వేన ప్రవేష్టుం చ పరంతప" 

అర్జునా!  వేదశాస్త్రములు చదువుటచేగాని, తపస్సుచేగాని, దానములుచేగాని, అశ్వమేధాది యజ్ఞములచేగాని భక్తిలేనియెడల నన్ను దర్శించుకోలేరు. నన్ను దర్శించుకొనుటకు అనన్యమైన భక్తియే మార్గం.

దీనివలన అర్ధమైంది ఏమిటంటే .....

భగవానునిపట్ల అమితప్రేమే భక్తి. భగవానుని దివ్యలీలలయందు, మహిమలయందు, గుణగానంలయందు, నామసంకీర్తనలయందు దైవవిషయాలు శ్రవణమందు మనస్సును లగ్నం చేయుటయే భక్తి. భక్తి ప్రాప్తించుటకు విద్య యొక్క ఆవశ్యకత లేదు. ఉన్నత వర్ణాశ్రమములు అవసరం లేదు. ధనం అవసరం లేదు. వేదాధ్యయనం, తపస్సులు అక్కరలేదు. అపారమైన విశ్వాసముతో నిరంతరం భగవంతున్ని స్మరిస్తే చాలు.

ఇక -

భక్తే ప్రేమ. ప్రేమే భక్తి. ప్రేమే ఆరాధన. ప్రేమే దైవం. ప్రేమే పరమాత్ముని స్వరూపం. ప్రేమే ఈశ్వరీయగుణం. ప్రతిఒక్కరి అంతఃచేతనల్లో వున్న అంతరాత్మే ప్రేమస్వరూపుడైన దైవం. ఈ దివ్య మూలప్రేమతత్వాన్ని తెలుసుకోవడంవలననే పరిపూర్ణ ప్రేమమూర్తులై ఓ క్రీస్తు, ఓ బుద్ధుడు, ఓ మహావీరుడు, ఓ మహమ్మద్ దైవరూపాన్ని పొందారు. ప్రేమ, దయ, శాంతి అన్నీ మనఅంతరంగంలోనే వున్నాయి. పండిత పామరులు అన్నభేదంలేకుండ, ధనిక, పేద అన్న తేడాలేకుండా, అందరిలోనూ ఈ ప్రేమ ఉంటుంది. ఐతే ఈ ప్రేమను 'నా' అనేవారికే పరిమితం చేయకుండా అందరిలోవున్న ఆత్మే ప్రేమస్వరూపుడైన భగవంతుడని గ్రహించి, దయార్ధమైన ఆలోచనలూ, మాటలు, చేతలతో అందరితో ప్రేమగా ఉంటే..... భువి స్వర్గసీమ కాదా? పరమాత్మను పొందలేమా?
భగవంతుని ప్రేమను పొందాలంటే మనలో ప్రేమతత్వమును పరిపూర్ణంగా పెపొందించుకోవాలి. సర్వదా, సర్వత్రా - ప్రేమతో, సంయమనంతో, సహనంతో వుండాలి. అంతటా ఈశ్వరున్నే చూడగలిగే స్థితిలో వుండగలగాలి. 

బుద్ధుడు చెప్పింది ఇదే - "మనం పరిపూర్ణమానవులుగా ఎదగాలంటే మన మనస్సుకు ఏ స్థితిలోనైనను ప్రేమ, దయ, ప్రశాంతత, సృజనాత్మకతతో వుండగలగడం నేర్పించాలి".